ՎԱՐԴԱՆ ԱՐԵՎԵԼՑԻ

 

Աշխարհացոյց

[Ա] Նախ քան զամենայն խնդրեսցուք եղեալքս զԷն () եւ ապա զÿի նմանէ եղեալս, զի թէպէտ արարածքս պատճառ լինին գիտութեան արարչին, զի յարարածոցս ճանաչի արարիչն ըստ Պաւղոսի թէ «Աներեւոյթք նորա ի սկզբանէ արարածովքս իմացեալ ճանաչիե, եւ ըստ Դաւթի թէ «Երկինք պատմեն զփառս Աստուծոյե, այլ առանց գիտութեան արարչին անօգուտ է գիտութիւն սոցա, այլ թէ վասն Աստուծոյ գիտութեան լինի գիտութիւն սոցա, զի արարածովքս ճանաչեն զարարիչն, յայնժամ կարի գեղեցիկ է քննութիւն գոյիցս: Արդ ինքն Աստուած անպատճառ է եւ ինքն է բնութեամբ բարի եւ միայն իմաստուն. Հայր եւ Որդի եւ սուրբ Հոգի. Հայր` ծնօղ, Որդի` ծնունդ ի Հօրէ յառաջ քան զյաւիտեանս եւ սուրբ Հոգին` բղխումն ի Հօրէ անսկզբնաբար: Մի բնութիւն է երից անձանցն, անձամբ եւ անուամբ յատկացեալ են եւ էութեամբ միացեալ, զուգափառ եւ համապատիւ, մի աստուածութիւն եւ մի կամք (ԱԲԳԴԵՁԹԺԻՂՃ) եւ մի թագաւորութիւն: Ոչ կամեցաւ ինքն միայն վայելել զիւր առատ բարին, այլ շարժեալ սիրով յիւր բարի կամացն, եւ գոյացոյց զարարածս զիմանալիսն եւ զգալիս, եւ է ինքն միայն անեղ, եւ յետ նորա ամենայն եղականք են: Նախ խորանն անմատոյց, ուր կայ աթոռ աստուածութեանն, որ ի վեր է քան զամենայն էութիւն, եւ ոչ ոք կարէ յեղական արարածոցս մատչել կամ մտանել ի խորանն այն. այլ ինքն միայն կայ սուրբ Երրորդութիւնն բնակեալ ի լոյս անմատոյց: Եւ յետ նորա հրեշտակաց կայանքն: Նախ Աթոռոց դասուն եւ Սերովբէիցն եւ Քերովբէիցն, որ հանապազ կան ի փառաբանութիւն Աստուծոյ, զի տեսանեն հանապազ զփառս աստուածութեանն եւ կապեալ կան ի սէր Նորա եւ ոչ կամին զհեռանալն ի նմանէ, ոչ տեղական հաստումն, այլ կալմամբ եւ սիրով. զի անմարմին բնութեան տեղի ոչ ասի, այլ է տեղիք նոցա կամքն եւ սէրն, զի ուր եւ կամին անդ լինին: Եւ այս Գ. դասս տեղեաւ եւ փառօք մի են: Եւ յետ նոցա Տէրութեանց, Զօրութեանց եւ Իշխանութեանց դասքն միջին քահանայապետութիւնք, եւ յետ սոցա Պետաց, Հրեշտակապետաց եւ Հրեշտակաց դասքն վերջին քահանայապետութիւնք: Այս Զ. դասքս զանազանին տեղեաւ եւ փառօք եւ ոչ բնութեամբ, զի բնութիւն մի է ամենեցուն, այլ փառօք զանազանին, որպէս մարդիկ ամենեքեան մի են բնութեամբ, այլ փառօք զանազանին. զի ոմն թագաւոր է եւ ոմն իշխան եւ ոմն քաղաքապետ եւ այլն ըստ կարգի: Եւ է կայանք նոցա լուսեղէն երկինքն, որ հաստատուն կայ եւ անշարժ: Եւ ապա ջրեղէն կամարն հաստատեալ բանիւ արարչին: Եւ նա շարժի անդադար ըստ նմանութեան անուի եւ կոչի սա առաջին շարժուն: Եւ յետ սորա հաստատութեան երկինքն, որ ունի անթիւ աստեղս, որ գնդաձեւ շարժի որպէս զքար ձիթաղացին, եւ ի վերայ Բ. բեւեռաստեղացն, եւ ի ԻԴ. ժամն մի անգամ շրջի, ոչ նման ջրեղէն կամարին: Եւ յետ սոցա Է. մոլորականաց գօտին, որ իւրաքանչիւր ոք ի նոցանէ ունի մի մոլորական: Եւ, վերինն է Երեւակն, Լուսնթագն Հրատն, Արեգակն, Լուսաբերն, որ է Արուեսեակն, Փայլածուն եւ Լուսինն ի ներքոյ ամենայնի, զոր Պարսիկք կոչեն անուն սոցա Զոհալ, Մուշթարի, Շամս, Զօհրա, Մառեխ, Աւտարիտ եւ Ղամար: Եւ ապա յետ սոցա Դ. տարերքն, որ գնդաձեւ պատեալ են զմիմեանս: Առաջին բոլորակութիւն հրոյն, որ պատեալ ունի զամենայն տարերս, ապա օդն, եւ ապա ջուրն, եւ ապա երկիրս ի ներքոյ ամենայնի եւ ի մէջ ամենեցուն: Եւ զերկիր, զի անշարժ կայ, այլայլական արար Աստուած, զի մի' աստուծութեան կարծես տացէ վասն պիտոյիցն որ ի նմանէ բղխէ: Եւ երկինքն, զի անապական է, շարժական արար Աստուած, զի մի' վասն անապականութեան Աստուած համարեսցին, այլ ի շարժականէն զշարժօղն իմասցին, որ անշարժ գոլով շարժէ զարարածս ի կեանս եւ ի փրկութիւն. զի զգալի բնութիւն ոչ շարժի յինքենէ որպէս զքար ջրաղացին, այլ յայլմէ ինքնաշարժ բնութենէ: [Բ] Եկեսցուք յերկիր: Այլ նախ գիտասցուք զի կիբիկոն է ձեւ աշխարհիս, բոլոր եւ քառանկիւնի: Եւ դրախտն Ադամայ ի վերայ երկրի է, ի վերայ բարձրաբերձ բեմբի եւ Դ. իր պատեալ է զդրախտն եւ զցամաք երկիրս: Նախ Ովկիանոս ծովն, եւ Լեւիաթան ձուկն` ընդդէմ կալով կոհակացն Ովկիանու եւ ի կողմն արեւմտից զտուտն եւ զգլուխն միատեղ է եդեալ: Եւ ապա Քեռինոս () կղզին, զի եւ նա բոլորածիր կղզի է ի մէջ Բ. ծովուն: Եւ յետ նորա Անդլնդական ծովն: Այլ յՈվկիանոս ծովն ոչ գոյ կենդանի զատ ի Լեւիաթանէն եւ ամէն օր Գ. մեծ վիշապ ձուկն ի կերակուր առաքի նմա յԱստուծոյ. զի ծովն այն հարթայատակ է եւ նաւ ոչ կարէ գնալ ի վերայ նորա, զի ոչ գոյ հող ի ներքոյ նորա. այլ ի կողմն արեւմտից պատեալ է զՔեռինոս կղզին եւ իբրեւ զգետ գայ յառաջ յՈվկիանոս ծովէն եւ ի նմանէ լցուի Անդլնդական ծովն: Եւ յԱնդլնդական ծովն () բնակեալ են կենդանիք եւ նաւորդք գնան ի վերայ նորա: Եւ Անդլնդական ծովն բաժանի դէմ Հերակլայ արձանին, իբրեւ զլայնանիստ գետ գայ յառաջ եւ ի նմանէ կազմի Մէջաշխարհի ծովն զի նա եւս բոլորածիր պատեալ է զմիջոց աշխարհիս, այլ ոչ հաւասարապէս, զի գոյ տեղի որ ցամաք է եւ ոչ են կցեալ յիրեար, զի ի հիւսիսոյ կողմանէ գայ հասանէ ի Հռոմայեցոց ծովն Պոնտոսիւ եւ հասանէ ի Կովկաս լեառն, ուր պարիսպն է Աղեքսանդրի: Եւ ապա Կասպից ծովն յարեւելից կողմանէ պատէ եւ գայ մօտ ի յերկիրն Պարսից: Եւ ապա Հնդկաց ծովն հասանէ ի Կարքեդոն կղզին: Եւ ապա Եգիպտոսի ծովն գայ հասանէ յարեւմտեան կողմանէ ի Բիւզանդիոն եւ յայլ սահմանս նորա մինչեւ ի Ռուսաց աշխարհն: Ի յայդ ծովէդ բաժանի բազում խորշ ծովուց եւ կղզիք բազումք. ի կողմն արեւմտից Կիպրոս եւ Կրիտէս, Սիկիլիա եւ Պատմոս եւ Ռոտոն կղզին եւ այլք: Ի կողմն հարաւոյ Կարքեդոն կղզին եւ Շիրիմարան () քաղաքն, որ է Հուրմուզ ի մէջ Հնդկաց ծովուն, եւ ի նմանէ ելանէ պատուական մարգարիտն: Իսկ ցամաք երկիրս ըստ ուղիղ գծից յարեւելից յարեւմուտս Գ. բաժանի: Կողմն հարաւոյ Լիբիա կոչի: Միջոց աշխարհիս Ասիա ասի: Եւ հիւսիսոյ կողմն Եւրոպիա: [Գ] Իսկ Հայաստան աշխարհս խառն է յԱսիոյ եւ յԵւրոպիոյ, սկսեալ նախ ի դրանէն Հոնաց, որ է դուռն Ալանաց Երկաթի, զոր եդեալ է Աղեքսանդր Մակեդոնացին, զի նա ժողովեաց յամենայն ազգաց զփանաքիս եւ զկարճահասակս, զխեղս եւ զկաղս, զկոյրս եւ զգողս եւ զվնասակարս, եւ տարեալ ի կողմն հիւսիսոյ բնակեցոյց եւ պարսպեալ ամրացոյց եւ եդ զԴուռն Երկաթի, եւ մարգարէացաւ եւ գրեաց ի վերայ դրանն թէ յորժամ յետին դարէն անցանէ ՊԿԴ (864) տարի` անկանի դուռն այն եւ ելանեն ԻԴ (24) թագաւորութիւնք եւ ապականեն զաշխարհս Աճուճաց եւ Մաճուճաց ազգն կոչեցեալ, զոր Յովհաննէս աւետարանիչն Գոգ եւ Մագոգ ասէ վասն անթիւ բազմութեանն: () Եւ յետ նորա գաւառք: Գուգարացիք Շաքի է: Ալանք () Շրվան է, զոր Ատըլ Նուշիրուան շինեաց եւ կոչեցաւ Շարուան եւ Շամախի: Ուտի ի մտից կայ Երասխոյ, ի մէջ Արցախայ եւ Կուր գետոյ, որ է Քուռ (ԱԲԳԴԵՁԾԴԻՂ), զոր Աղուանք () ունին, ուստի էր Օտայ իշխանն Տրդատայ, ուր մեծ եկեղեցին է Ամարաս, ուր կայ նշխարքն Գրիգորիսի Աղուանից Կաթողիկոսին: Արցախ Խաչէնք է: Դիզափայտն Դիզայ է եւ Վարանդայ (ԱԲԳԴՂ): Գանձակ Գանջայ է իւր վիճակովն եւ Զակամով, մինչեւ ի դաշտն Գագայ, եւ կայ ի նմա սուրբ ուխտն Խորանաշատ եւ Եղիշէի առաքելոյն աթոռն: Եւ ի յԱրցախ` սուրբ ուխտն Գանձասար, ուր կայ գլուխն սուրբ Կարապետին: Գարդման գաւառն Քարթմանիկ է, ուր կայ գերեզմանն Յովհաննէս վարդապետին Մայրագոմեցւոյն: Մեծ Սիւնիս եւ Փոքր Սիւնիս, ուր կայ աթոռն Եւստաթէի առաքելոյն, որ կոչի Տաթեւ, եւ Ծիծեռնայ վանքն եւ Բաղաբերդն, ուստի էր Վահան կաթողիկոսն ի Բաղաց, որ հալածեցաւ ի Վասպուրական (ԱԲԳԴՂ): Սոթից գաւառն Ծառայ երկիրն է (ԱԲԳԴՔ): Գեղամ Գեղարքունի է, ուր կայ ուխտն Մաքենիս, եւ Սեւան կղզին ի մէջ ծովուն: Եւ բազում գաւառք ի կողմն հիւսիսոյ, որ կոչի Զակամ, ուր կայ սուրբ Խորանաշատ եւ (ԸԹԴԾՂՃ) Հողարծին եւ Գետեաց վանք, ուր աթոռն է Գոշ Մխիթար (Ա) վարդապետին: Այրարատ ունի բազում գաւառս: Արշարունիք եւ (ԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) Ձորն Երասխայ Կաղզուան է, ուր կան սուրբ ուխտքն Վարդիկ Հայրն (ԱԲԳԴԵՁԹԺԻԾՂՃ) եւ Կարմնջաձորն (ԹԺԻԾՂՃ) եւ սուրբ ուխտն (ԹԺԻԾՂՃ) եւ սուրբ Վարոսի վանքն (ԶԷԸԼԿՀՊՓՍՆՄ) Թաթլու անապատն (ԱԲԳԴԵՁԹԺԻԾՂՃ) եւ Վարոսի վանքն (ԶԷԸԼԿՀՊՓՍՆՄ), ուր զԹումաս առաջնորդ կացոյց: Եւ անդ է Բասեն Գաբեղանք, Աբեղանք, Ապահունիք, Արշարունիք:   [ա] Կարճ խմբագրութիւն (ԱԲԳԴԵՁ) Բագուան աւանն Բագրաւանայ բերդն է ի վերայ Ախուրան գետոյ: Աւանն գեղաքաղաք ասի: Արագածոտն, Մասեցոտն, Նիգատունն, ուր կան սուրբ ուխտքն Թեղենիս եւ Եղիպատրուշ: Կոտայք Երեւան է իւր վիճակովն, Մազազ, Վարաժնունիք, Դվին եւ Շարուր քաղաք, եւ ունի մայր քաղաքաց զՎաղարշապատ, ուր է սուրբ Էջմիածինն, եւ այլ բազում վանորայս. ի կողմն Գառնոյ Խորվիրապն, յոր է տեղիք չարչարանաց Գրիգորի Լուսաւորչին ի մէջ օձիցն ԺԳ (13) տարի. Դարունեց եկեղեցի Հայոց Թառն է, ուր կայ փրկչական պատկերն. եւ Այրի վանք ուր կայ գեղարդն աստուածամուխ եւ Աղջոց վանքն, իսկ Ձագավանքն ի Կոտէս է, ուր կայ Գետարգել սուրբ Նշանն: Եւ ի յոտն Արագածոյ Սաղմոսավանքն, ուր կայ օձահալած սուրբ Նշանն եւ Արագածայ սուրբ Նշանն, եւ Յոհանավանքն, ուր կայ վարշամակն Քրիստոսի, եւ Տեղեր եւ Կոշավանքն: Եւ ունի գետս: Հուրաստան գետ Բջնու ջուրն է. Ազատ գետ Գառնու ջուրն է. Քասախ գետ Կարբու ջուրն է, եւ Ախուրան գետ Անու ջուրն է: Ձորոյգետ Անի է եւ Շիրակ գաւառն ուր կան սուրբ ուխտքն Հոռոմոս եւ Մարմարաշէն եւ Կարմնջաձոր, Դպրավանքն եւ Հառիճայ եւ այլք բազումք: Վայոյ ձոր Եղեգեց ձորն է, ուր կայ Կենսաբեր սուրբ Նշանն, եւ Գալոյ ձոր, որ աթոռն է եւ վարժարան սուրբ վարդապետացն մերոց, եւ լեառն որ կոչի Սուրբ Սիոն ի մէջ երկրին, եւ ի գլուխ լերինն մենաստան Նոյ ճգնաւորին: Եւ անդ է ամենամաքուր նշխարն Սիւնեաց տէր Ստեփանոսին, եդեալ ի վանս Թանահատին Ն (400) ամօք յառաջ է շինեալ քան զհայ թվականն: (ԱԲԳԴ): Գողթան գաւառն Ագուլիսն է Ջուղայովն, եւ Որթվատն, որ այժմ ասի Օրդվար (ԱԲԳԴ): Ատրպատական, որ այժմ ասի Ատրբէջան (ԱԲԳԴ) եւ Գանձակ շահաստան Թավրէժ է, որ է Թավրէզ (ԱԲԳԴ): Զառաջինն շինեաց զնա (ԵՁ) Խոսրով` հայրն Տրդատայ, եւ յետոյ Հուլաւու խանն նորոգեաց, վասն որոյ Հուլաւու թախտ կոչի այժմ: (ԱԲԳԴ): Խրամ քաղաք այժմ աւեր է ի մէջ Աստապատայ եւ (ԱԲԳԴ) Շամբի ձորն է առ ափն Երասխայ (ԱԲԳԴ), ուր կայ նախավկայն սուրբ Ստեփանոսն նորոգեալն ի Բաբգէնայ (ԱԲԳԴ): Հեր եւ Զարեւանդ գաւառն Խոյ է: Արտազ Մակու է, ուր կայ սուրբ առաքեալն Թադէոս: Հացունեաց դաշտն մօտ է ի Նախչուան քաղաք: Ի Նախչուան է տապանն մեծ նահապետին Նոյի եւ Նեմզարայ ի Մարանդ: Բարմ(ն) որ է (ԱԲԳԴ) Աղբակ եւ Սալամաստ, յերի կալով դոցա (ԵՁ), ուր կան նշխարքն Բարդուղիմէոսի սուրբ առաքելոյն: Ի յՈրմի քաղաք Յուդա Յակոբեան: Իսկ ի կողմն հիւսիսոյ Հաշտարխանի աթոռն է հիւսիսական ազգին, եւ գայ հասանէ մինչեւ ի լեառն Կովկաս Գագայ դաշտն ուր կայ սուրբն Սարգիս եւ Մակարայ վանսն: Վրկանի աշխարհն ի Գրիմն է. ձգի մինչեւ ի Կասպից ծովն: Կայէնկեծոյ բերդն մօտ է Գագայ դաշտեն: Տաշիր Լօռի է, ուր կան սուրբ ուխտն Հաղբատ եւ Սանահին, ուր կայ տապանն սուրբ պատրիարգին Հայոց Յովհաննու Օձնեցոյն (ԱԲԳԴ): Խորխոռունիք Խօշօռնի է: Փայտակարան Տփխիս է: Վարդանակերտ Տփխեց վիճակն է: Մցխիթա պատրիարգարանն է Վրաց: Ափխազ եւ Մազքըթաց աշխարհն եզր է Վրաց աշխարհին: Սամցխէ Ախըլցխա է. իշխանաց երկիրն է օծեալ խաչն սուրբ հայրապետին Ներսէսի եւ գաւազան նորա: Տայոց գաւառն ի Վիրս է, որ է Կուրճիստան (Ա): Կարս քաղաք Անի է: Վանանդայ Կարուց էր Ղեւոնդ վարդապետն: Գողթան Վանանդն ուրիշ է: Իսպեր գաւառն սահմանակից է Տայոց: Եւ այլ բազում: Կարնոյ քաղաքն Արզրումն է, որ կոչի Թէոդուպօլիս, զոր պարսպել ետ թագաւորն փոքր Թէոդոս. եւ էին վերակացուք գործոյն Մովսէս Քերթօղն եւ Դաւիթ Անյաղթն: Աղիովիտ եւ Քաջբերունի Արճէշ է, ուր կան սուրբ ուխտքն Արծուաբեր եւ Մեծոփ. եւ անդ է գերեզման Աղբերկան որդոյն Աստուածատուր վարդապետին (ԱԲԴ) եւ Մխիթար վարդապետին (Ա) եւ Ոսպնակեր վարդապետին (ԱԲԳ) տապանն (Դ) ի ներքին վանքն է (ԱԲԴ) եւ Ուռընկայրն, ուր կայ սուրբ նշանն ամենազօր: Բագրեւանդ գաւառն Մանծկերտով Վաղարշակերտ կոչի: Եւ անդ գնաց ընդ առաջ Լուսաւորչին թագաւորն Տրդատ մինչ ի գեղաքաղաքն Բագուան առ ափն Եփրատ գետոյն ի ստորոտն Նպատ լերինն եւ մկրտեցաւ զօրօքն իւրովք: Առբերան եւ Տարբերունի Բերկրի է ուր կայ սուրբ ուխտն Տէր Յուսկայ որդ(ւ)ոյն: Վասպուրական Վան է, ուր կայ սուրբ ուխտն Վարագ եւ անդ է սուրբ Նշանն, զոր եբեր սուրբ կոյսն Հռիփսիմէ, եւ Ձորավանք, որ է Սալնապատ: Գաւառք են Վասպուրականի ԼԶ (36): Ըռուշտունիք Ոստան է: Տոսպ Անձեւացիքն է, ուր կայ սուրբ ուխտն Հոգոց վանքն, ուր կենդանագիր պատկերն է սուրբ Աստուածածնին, զոր եբեր Բարդուղիմէոս առաքեալն, եւ անդ է Տրդատ թագաւոր եւ կոչի սա Հաշտէն գաւառ եւ Չորրորդ Հայք, ուստի ելանէ գետն Տիգրիս, որ Դկլաթ կոչի: Եւ Անձեւաց եպիսկոպոս էր Մեծն Խոսրով` հայրն սրբոյն Գրիգորի Նարեկացւոյն: Գնունիք Ամուկ է (ԱԲԴ): Ջղմաթ Ջուլամերկ է (ԱԲԳ): Տմօրիս եւ Ալկէ քար Բոհտան է (ԱԲԴ): Ջերմաձոր Շատահ է (ԱԲԴ): Տրպատունիք, Երուանթունիք, Մարդաստան, Արտազ, Աղբակ Մեծ եւ այլ բազում գաւառք, այսոքիկ ամենայն Վասպուրական կոչին: Եւ յԸռշտունեաց գաւառին կան սուրբ ուխտքն Աղթամարայ Սուրբ Խաչն, զոր շինեաց Գագիկ թագաւորն Արծրունի, եւ Նարեկայ վանս սուրբ վարդապետին, եւ Աթանագինայ նշխարքն (Դ): Եւ անդ է նշխարքն Թումայի սուրբ առաքելոյն եւ ճկոյթն սուրբ հայրապետին Յակոբայ. եւ վանք մի կայ Նկարէն անուն, որ ունի շող ի յԱստուծոյ ի չափ (ԱԲԴ) աւետարանի մի ի գոյն աղեղնակի հանդէպ սեղանոյն (ԱԲԳԴ): Աղնձիս Հիզան եւ Շատահ է (Ա) առ Տիգրիս գետովն կայ: Կորդուաց լեառն Կորճէից լեառն է, որ այժմ Կորճէք ասի անուն (ԱԳԴ) աշխարհին այնմիկ: Մոկաց գաւառն է իշխանանիստ, ուր կան բազում վանորայք, եւ մեծ ուխտն Ծպատ (ԱԲԳԴ), ուստի էր Անանիա կաթո(ւ)ղիկոսն: Բզնունիք Արծկէ է, եւ Խլաթ եւ Բաղէշ մինչ ի Խիզան, ուստի է սուրբ խաչն (ԲԳԴ) եւ Գամաղիէլ (Բ): Այս միջոցս ամենայն Բզնունիք ասի: Տարօն Մուշ է, ուր կայ սուրբ ուխտն Մշու սուրբ Կարապետն: Եւ կայ անդ նշխարն սուրբ Կարապետին եւ Աթանագինէ եպիսկոպոսին եւ Է(7) խոտաճարակացն եւ Բ(2) ճգնաւորացն Անտոնի եւ Կրօնիդեայ, եւ կոչի Իննակնեայ վանս վասն Թ(9) ականցն քաղցրահամ աղբերացն, եւ կոչի Գլակայ վանս վասն առաջնորդի վանաց հօրն. եւ զառաջին պատարագն անդ արար սուրբն Գրիգոր Լուսաւորիչն, եւ Ղազարու վանքն սուրբ Առաքեալքն է. Մուշ ուր կայ ձախ աջն Պետրոսի եւ Պօղոսի (Ձ), ահեակ աջն Անդրէի առաքելոյն (ԱԲԳԴ), եւ այլ բազում սրբութիւնք: Եղրդոտի վանքն սուրբ Յովհաննէս է, ուր կայ ի նշխարաց սուրբ Յովհաննու, եւ շիշ իւղոյն զոր եբեր Թադէոս առաքեալն: Վանդիրն սուրբ Աղբերիկն է ի տեառնեղբօրէն Յակոբայ ի գաւառին Խութայ: Արծրունիք Սասուն է, զոր շինեաց Սանասար որդին Սենեքարիմայ, որ փախուցեալ էին ի Նինուէու (Ձ) վասն սպանման հօրն: Կողովիտ եւ Մանախու ձորն ի (ԱԲԳԴ) Սասուն է. եւ անդ է ճկոյթն Պետրոսի առաքելոյն, զոր եբեր տանուտէրն այն որ ընդ բանիւ էր եղեալ քահանայի միոջ աղքատի (Ա): Ծոփաց գաւառն Մեծկերտ եւ Չմշկածակ է: Տիգրանակերտ Յամիթ է, որ ասի Տիարպաքիր (Ա), զոր պարսպեաց Տիգրան թագաւորն եւ յետոյ նորոգեցաւ ի մեծէն (ԵՁ) Թէոդոսէ` Յովհաննու Ոսկիբերանին սանէն (ԱԲԳԴ): Ի լերանց Սասնու մինչեւ ի Մելտենին Հայոց (ԱԲԳԴ), որ է Մալաթիա (ԱԲԳԴ), այս ամենայն միջոցս Միջագետս ասի, զի ի մէջ Եփրատայ է եւ Տիգրիս գետոյն (ԱԲԳԴ): Եդեսիա Ուռհա է, ուր բերաւ անձեռագործ պատկերն որ ի սուրբ դաստառակին: Անդ են եւ սուրբ Գուրիասանքն (Ա): Աւսիդ Թլկուրան է, ուր կայ մարմին Յոբայ (Ա): Բերիա Հալապ է, իսկ միւս (ԵՁ) կողմանէն Մանդակունի է (Բ) յերի կալով Տարօնոյ (ԵՁ): Խորձունք Կեղի է: Եկեղեաց գաւառն Երզընկայն է եւ Դարանաղեաց երկիրն Կամախ է, ուր կայ գերեզմանն սուրբ Լուսաւորչին, եւ որդւոց եւ թոռանց նորին` ի Թորդան, եւ աստուածաբնակ լեառն Սեպուհ, ուր հանգեաւ սուրբ Լուսաւորիչն: Եւ անդ կայ Հաւհալանի թուրն Տրդատայ, զոր ետ նմա Կոստանդիանոս թագաւորն, եւ յորժամ խնդիր արար Տրդատ թագաւորն սուրբ Լուսաւորչին եւ գնացեալ եգիտ զնա ի Սեպուհ եւ նա ասաց նմա զջնջումն ազգին Արշակուենաց, եւ առեալ զթուրն օծեաց որպէս զխաչ, եդ ի յօդն բանիւն Աստուծոյ, եւ ասաց թէ յելանել արիական ազգին, երեւի նշանս այս, զոր առեալ շրջեցուցանեն ընդ ինքեանս, եւ անդ կայ վանք Սերովբէից. զոր յետոյ Պլուզ վարդապետն Յոհաննէս (Ա) ետես զնշանն զայն եւ ասաց զԼուսաւորչին «Անձինքեն եւ զ«Լերինքեն: Աթախ եւ Հենի, Դերջան եւ Բալու, ուր զգիրն եգիտ Մեսրոպ վարդապետն, այսոքիկ Արշամունիք կոչին: Ի Կամախ է անառիկ բերդն, ուր պահեաց Օտայ` դաստիարակն Տրդատայ եւ Խոսրովիդխտոյ` զՏրդատ եւ զքոյրն իւր եւ (ԱԲԳԴ) զգանձս եւ զկումաշս թագաւորացն Արշակունեաց զահէ Արտաշրի` որդոյն Սասանայ. եւ ի գալն Տրդատայ թագաւորին փառօք ելանէր ընդ առաջ նորա: Եւ գետն Եփրատ յԵկեղեաց գաւառին է, այլ այս` ճշմարիտ Եփրատ (ԵՁ), եւ մի ակն յԱրզրում է եւ Բ. (2) ակն ի յԱրճէշ է (ԱԲԳԴ), որ ի սուրբ Ոսկենիցն ելանէ եւ անցանէ ընդ Տարօն եւ գնայ ընդ Ասորեստան: Արածանի գետն Եփրատ է: Սեւաստ Սեբաստիա է, ուր կան սուրբ Քառասունքն եւ գետն Ալիս: Անդ է մարմին Պետրոս Գետադարձին (Ա): Մաժակ քաղաքն եւ Կապադովկիա եւ Գամրաց տունն Բարսեղ Կեսարացուն քաղաքն է, որ ասի Կեսարիա (ԲԳԴԵՁ), որ այժմ ասի Ղայիսարի (Ա), ուստի էին սուրբն Գէորգ եւ սուրբն Սարգիս` նահատակքն Քրիստոսի. եւ սա կոչի Առաջին Հայք, զի ի գալն Թադէոսի առաքելոյն զԹէոփիլոս աշակերտն իւր եպիսկոպոս ձեռնադրեաց Առաջին Հայոց, եւ վասն այն պատճառին անդ գնաց Լուսաւորիչն Հայոց (ԳԴ) եւ էառ զձեռնադրութիւն իբր յիւրմէ առաքելոյ(ն): Եւ այնպէս առնէին Հայք մինչ ի ժողովն Քաղկեդոնի: Այս այն Թէոփիլոսն է որ ի Ղուկաս աւետարանչէն խնդրեաց զԱւետարանն եւ զԳործս Առաքելոցն, եւ նա ելից զհայցուածս նորա եւ գրեաց զԱւետարանն եւ զԳործս Առաքելոցն (ԱԳ), որպէս ասէ. Կարգաւ գրել քեզ, քաջդ Թէոփիլէ. եւ անդէն եբեր Լուսաւորիչն զնշխարսն սուրբ Կարապետին եւ զԱթանագինեայ հայրապետին, եւ հանգոյց ի Տարօն. եւ պարգեւեալ նմա ի Ղեւոնդիէ պատրիարգէն եւ Բ (2) ճգնաւորն Անտոն եւ Կրօնիդէս ընդ Լուսաւորչին` ուսուցիչ ճիւաղաբարոյ ազգին Հայոց: Կիլիկէ, որ է Սիս, ի մէջ կայ Ասորոց եւ Գամրաց: Ունի գաւառս, քաղաքս եւ աւանս եւ բերդս բազումս, զբերդ Կօպիտառոյ Եւ զԲարձրաբերդն մօտ ի Մոլեւոն (ԳԴԵՁ) եւ զԼեւոն բերդ եւ զՎահկայ (Բ) եւ զԾովք բերդ (ԱԲԳԴ) եւ զվանորայս զԴրազարկ, զԱրքակաղնին, զՍկեւռի (ԱԲԳԴ) եւ զԳռներու սուրբ ուխտն եւ այլ բազում վանորայս: Եւ զմայրաքաղաքս ունի զՏարսուս որ է Սիս (ԳԴԵՁ) եւ բերդս Լամբրոն եւ սուրբ ուխտս Կայծախօսն (Բ) եւ զՄարաշ, եւ այլ բազումք: Այս են աշխարհն եւ գաւառքն Հայոց, զոր փոքր ի շատէ գրեցաք (ԱԲԳԴ):   [բ] Ընդարձակուած խմբագրութիւն (Զ, Է, Ը, Թ, Ժ, Ի, Լ, Խ, Ծ, Կ, Հ, Ղ, Ճ, Մ, Փ, Պ, Ս, Ն) Եւ բերդն Կապուտ, որ կոչի Արտագերէից (ԲԶԷԸԼԿՀՂՄՊՓՍՆ). անդ է եւ Կեչրոր քաղաքն եւ Ծառաքարի վիմափոր վանքն, ուր կայ գերեզման Կեչառացի Խաչատուր վարդապետին, եւ Բասեն գաւառն սահմանակից է նմին: Բագուան աւանն Բագրանայ բերդն է ի վերայ Ախուրան գետոյն, զոր Երուանդ շինեաց եւ անդ փոխեաց զաթոռ Հայոց թագաւորացն, եւ զեղբայրն իւր զԵրուազ քուրմ կացոյց կռոցն: (ԲԹԺԻԾՂՃ): Աւանն գիւղաքաղաք ասի: Արագածոտն Նգատունն է, ուր կան սուրբ ուխտքն Թեղենիս եւ Եղիպատրուշ, եւ մեծասքանչ լեառն Արագած, որ ի ստորոտէն մինչեւ ի կատար լերինն աւուր ու կէս ճանապարհ է (ԶԷԸԼՄՓՍՆ) եւ գլուխ նորա ի Դ (4) բաժանի (ԸԼՓՊՍՆ). լերինք մեծամեծք եւ ի մէջ նոցա գոգ հովտաձեւ հարթայատակ. եւ չորեսին ծայրք լերանցն հանդէպ միմեանց խաչանման: Ասեն թէ օրհնեալ եւ օծեալ է նշանն տէրունական շնորհաբաշխ աջովն սուրբ Լուսաւորչին լերինքն այն ի փառս խաչելոյն Քրիստոսի: Եւ է ի մէջ հովտին քարածերպ այր մեծ. ի նմին այրի շինեալ տաճար փոքրիկ խորան եւ կախեալ կանթեղս առանց չուանի եւ փոխանակ ջրոյ արտասուք լցեալ եւ հրով երկնային վառեալ եւ է (ԶԷԸԼՄՓՊՍՆ) մինչեւ ցայսօր անշիջանելի (ԸԼՓՊՍՆ) եւ մնայ (ԶԷՄ) մինչեւ ի գալուստն Քրիստոսի (ԶԷԸԼՄՓՍՆ) ի դատաստան (ԸԼՓՊՍՆ). որ եւ բազմաց արժանաւորացն տեսեալք են եւ տեսանեն զհրաշքն զայն ի փառս Քրիստոսի: Եւ յանդիման յարեւելս կոյս է լեառն Արայի, ուր սպան շռայլն Շամիրամ զԱրայն գեղեցիկ (ԶԷԸԼՄՓՍՆ): Եւ ի միւս կողմանէ երկիրն Կարբոյ, ուր կան սուրբ ուխտքն Սաղմոսավանք, եւ սուրբ անապատն Հրեշտակաբնակ (ԶԷԸԼՄՊՓՍՆ), ուր կայ սուրբ նշանն Արագածոյ, եւ Օձահալած սուրբ Նշանն (ԶԷԸԺԻԼԿՀՂՃՄՊՓՍՆ), որ ունի մասն ի Կենաց Փայտէն արիւնաներկ, եւ առնէ նշանս մեծամեծս ի յօձահարս եւ յամենայն պատահարս, եւ աստուածընկալ սուրբ Նշանն (ԶԷԸԼՊՓՍՆ), Գռուզ սուրբ Նշանն (ԸԼԿՀՂ), Տէրունական սուրբ Նշանն (ԸԼԿՀՓՄՍՆ), եւ սուրբ Յակոբայ Մծբնայ հայրապետի աջն (ԶԷԸԼԿՀՂՄՓՍՆ), եւ սուրբ Յակոբայ Տեառնեղբօր մատն, եւ գերեզմանն Ականատես սուրբ վարդապետին (ԶԷԸԼԿՀՂՊՄՓՍՆ) Գրիգորի () (ԶԷԸԼՊՄՓՍՆ), որ ձեռակերտ է մեծ կաթուղիկէն եւ բոլոր շինուածքն ամենայն, բաց յանապետէն. որ աղօթիւք եւ հայցմամբ նորին ակներեւ ամենեցուն իջանէ լոյսն զգալի ի վերայ կաթուղիկէին (ԶԷԸԼԿՀՄՊՓՍՆ) ի փառս եւ (ԶԷ) ի պարծանս խաչին (ԶԷԸԼԿՀՄՊՓՍՆ): Այլ եւ սուրբ ուխտն (Ժ) Յոհանավանք, ուր կայ նշխարք սուրբ Կարապետին եւ (Ժ) վարշամակն Քրիստոսի, եւ սուրբ բեւեռն աջոյ ձեռին, եւ սուրբ աջն նախավկային (ԶԷԼԿՀՂՄՊՓՍՆ), եւ Բ (2) կողքն սուրբ Կարապետին (ԶԷԸԼԿՀՂՄՊՓՍՆ), եւ Տեղերու վանքն ուր կայ լրջակապուտակ սուրբ նշանն (ԶԷԸԼԿՀՂՄՊՓՍՆ), եւ Կոշայ վանքն ուր գերեզմանն է Պետրոս Ականատես () սուրբ վարդապետին, եւ ի Կոշ կայ սուրբ գերեզմանքն Յուսկան եւ Դանիէլի` թոռանցն սուրբ Լուսաւորչին: Այլ եւ Խաչի վանքն: Այլ եւ ի գիւղն Մուղնի սուրբն Գէորգ, ուր կայ ծնօտն (ԶԷԸԼԿՀՂՊՓՍՆ) եւ գաղտն (ԸԼԿՀՂՊՓՍՆ) եւ ականջն եւ արիւնն սրբոյն Գէորգայ զօրավարին, եւ այլ բազում վանորայք (ԶԷԸԼԿՀՂՄՊՓՍՆ): Իսկ ի հիւսիսոյ կողմանէ Արագածայ է երկիրն Շիրակայ, յորում է մայրաքաղաքն Անի` աթոռ Բագրատունեաց թագաւորացն: Ձորոյ գետն () Անի է եւ Շիրակ գաւառն, ուր կան սուրբ ուխտ (ք)ն Հոռոմոսի եւ Մարմարաշէն եւ Դպրավանքն եւ Հառիճայ, եւ այլ(ք) բազումք: Եւ Կարս քաղաքն Անի է (ԶԷԸԼԿՀՄՓ): Վանանդայ Կարուց էր Ղեւոնդ վարդապետն: Գողթան Վանանդն որիշ է: Եւ ի դաշտն արարատեան է սուրբ Էջմիածինն, որ է Վաղարշապատ քաղաքն` աթոռ թագաւորացն Հայոց Մեծաց: Եւ Դվին քաղաք նման նմին: Եւ Արտաշատ քաղաքն, ուր կայ (ԹԺԻԾՃՂ) Խորվիրապն, որ է տեղիք չարչարանաց(ն) սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին, որ եկաց (Ժ)ի մէջ օձիցն ԺԳ (13) ամ, եւ յետոյ բերաւ մարմինն բոլոր ձեռամբ Գրիգորի Մագիստրոսի () ի Կոստանդնուպօլսէ եւ եդաւ ի վիրապին (ԶԷԸԼԽԿՀՄՊՓՍՆ) ի ներքոյ չորից սեանց եկեղեցւոյն (ԶԷԸԼՄՊՓՍՆ), եւ ի բերան վիրապին հանգուցեալ (ք) կամ Բ (2) շիրիմ (ԶԷԽԿՀՂՄՊՓՍՆ) մեծամեծք եւ (ԶԷՄ) մեծահռչակ եւ եռամեծին տիեզերալոյս վարդապետին Վարդանայ եւ Ներսէսի Շինօղի (ԶԷԽԿՀՂՄՊՓՍՆ). եւ գլուխն եդաւ ի գզրոցի յատակս վիրապին ի ներքոյ սրբոյ սեղանոյն ի պէտս բժշկութեան. բայց միայն Ա (1) ծնօտն տարեալ եղեւ ի Գանձասար ի խնդրոյ Ջիհաշիրային (), որ էր աներ Մագիստրոսին: Դարձեալ կայ այլ նշխարս պատուական(ս) Դաւթի Դվնեցւոյն (ԶԷԸԼՄՊՓՍՆ) եւ Յիզտիբուզտի զինուորացն (ԶԷԸԼԽԿՀՂՊՓՍՆ) նշխարքն այլ անդ կան (ԽԿՀՂ): Իսկ ի կողմն Գառնոյ Դարունից մեծ (ԶԷԸԼԿՀՄՊՓՍՆ) եկեղեցին է, որ է Հայոց Թառ (), ուր կայ կենդանագիր պատկերն () փրկչական, եւ սուրբ աջն Թադէոսի առաքելոյն (ԶԷԸԼԽԿՀՄՊՓՍՆ), եւ ճկոյթն սուրբ Կարապետին (ԶԷԸԼԽԿՀՄՊՓՍՆ), եւ Այրի վանքն, ուր կայ գեղարդն սուրբ (ԸՄ) աստուածամուխ` ներկեալ արեամբ(ն) կենարարին, եւ տախտակն սուրբ տապանին Նոյայ նահապետին (ԶԷԸԼԽԿՀՂՄՊՓՍՆ) եւ նա է տուն հաւատոյ Հայաստանեայցս` հաստատեալ ի սուրբ Լուսաւորչէն: Եւ Աղջոց վանք, ուր կայ սուրբ աջն Ստեփանոս քահանային եւ սուրբ աջն Արիստակէսի` որդւոյն Գրիգորի սուրբ Լուսաւորչին (ԶԷԸԼԿՀՂՄՊՓՍՆ): Անդ կայ եւ բազում վանորայք (ԶԷԸԺԻԼԿՀՄՊՍՓՆ): Եւ մայրաքաղաքն Գառնի, ուր կայ գերեզմանն Գէորգայ հայրապետին (ԶէԸԼԽԿՂՄՊՓՍՆ) եւ Մաշտոց վարդապետին (ԶԷԸԼԿՀՄՓՍՆ), եւ (Ն) գեղեցկաշէն եւ զարմանալի թախտն Տրդատայ (ԶԷԸԼԽԿՀՂՄՊՓՍՆ): Կոտայք Երեւան քաղաքն է իւր վիճակովն, եւ Ձագավանքն անդ է, ուր կայ Գետարգել սուրբ Նշանն, եւ կայ (ԸԼՊՍՆ) Կիւրեանց (Դատեան) սուրբ Սարգիսն (ԶԷԸԼԿՀՂՄՊՓՍՆ) եւ սուրբ Կիրակոսի աջն (ԶԷԸԼԿՀՂՊՓՍՆ): Եւ ունի Այրարատ գետս Գ(3) (ԶԷԸԻԼՓՍՆ): Քասախ գետ (ԺԻԿՀՂՃ) Կարբոյ ջուրն է: Հուրաստան գետ Բջնոյ ջուրն է: Ազատ գետ Գառնոյ ջուրն է: Ախուրան գետ Անու ջուրն է (Ղ): Վայոյ Ձոր Եղեգեց ձորն է, ուր կայ Կենսաբեր սուրբ Նշանն եւ Հերմոնի վանքն. եւ անդ կայ նշխարք Սիւնեաց տէր Ստեփաննոսին ի Թանահատի վանքն: Եւ Գալու ձոր, ուր աթոռն է եւ վարժարան սուրբ վարդապետացն մերոց: Գողթան գաւառն Ագուլիսն է Ջուղայովն: Ատրպատական եւ Գանձակ շահաստան Թաւրէզ է: Զառաջինն շինեաց զնա (ԶԷԸԺԻԼԿՀՂՃՄՊՓՍՆ) Խոսրով` հայրն Տրդատայ, եւ անդ նստեալ առնոյր զվրէժ արեանն - որդւոյ իւրոյ (ԶԷ) - Արտաւանայ եղբօրորդւոյ իւրոյ (ԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՍ), զոր եսպան Արտաշիր (ԸԹԺԻԾՂՃ) որդին Սասանայ, եւ Ժ. (10) ամ աւերեաց զտունն Պարսից, եւ կոչեաց զանուն քաղաքին Դա վրէժ: Յետոյ Հուլաւու խանն շինեաց եւ (ԶԷՄ) նորոգեաց, վասն որոյ Հուլաւու թախտ կոչի այժմ (ԶԷԸԺԻԼԿՀՂՃՊՓՍՆ): Խրամ քաղաք Շամբի ձորն է, ուր կայ նախավկայ սուրբ Ստեփաննոսն: Հեր եւ Զարեւանդ գաւառն Խոյ է: Արտազ գաւառն (ԶԷ) Մակու է, ուր կայ սուրբ առաքեալն Թադէոս: Հացունեաց դաշտն մօտ է Նախչուան քաղաքին, ուր Սիւնեաց տիկինն շինեաց վանք, եւ անդ եդ զմասն ի Կենաց փայտէն, զոր էառ ի Հերակլայ յորժամ ազատեաց զխաչն ի գերութենէն Պարսից, եւ տարաւ ի Թավրիզու յԸստամպօլ: Ի Նախչուան է տապանն մեծ նահապետին Նոյի, եւ Նոյեմզարայ` ի Մարանդ: Աղբակ եւ Սալմաստ յերի կալով դոցա, ուր կայ նշխարքն սուրբ առաքելոյն Բարդուղիմէոսի: Եւ ի յՈրմի քաղաք` Յուդա Յակոբեան: Իսկ ի հիւսիսոյ կողմն Հաշթարխանն Չանկզ ղանի աթոռն է հիւսիսական ազգին, եւ գայ հասանէ մինչեւ ի լեառն Կովկաս, ուստի ելին ազգն Թաթարաց: Հոգթաղա խանն որդի է Չանկզ ղանին, որ եկն նստաւ ի յԱլանք, եւ զԳ (3) որդիսն առաքեաց ի վերայ Գ (3) բաժին աշխարհիս: ԶՄանկու ղանն առաքելոց (ԹԾՂՃ) ի վերայ Խորասանայ, զԱրղուն ղանն` ի վերայ Հոռոմոց, զՀուլաւու ղանն ի վերայ Հայոց եւ Վրաց եւ Բաբելացւոց, եւ առին զբոլոր աշխարհս: Վրկանի աշխարհն Գրիմն է, ձգի մինչեւ ի Կասբից ծովն եւ ապա դաշտն Գագայ, ուր կայ սուրբ Սարգիսն, եւ Մշկայ վանքն եւ Մակարայ վանք, եւ բերդն Կայեն եւ Կայծոն (ԹԺԻԾԿՀՂՃ) եւ են (ԶԷԸԼՊ) ի վերայ Սաւորդաց Ձորոյ գետին է (ԶԷԸԼԿՀՄՓ) շինեալ հոյակապ եւ հռչակաւոր սուրբ ուխտ(ք)ն Հաղբատ եւ Սանահին, զոր շինեաց Խոսրովանուշ թագուհին` կինն Աշոտոյ Ողորմածին ի ՆԺ 410 թվին: Տաշրացւոց գաւառն Բամպկի ձորն է, ուր կայ սուրբ ուխտն Որդաձորու սուրբ Նշանն: Տաշիր Լօռի է, ուր կայ Քոբարն, եւ Հոռոմայրի սուրբ Նշանն, եւ Յոհան Օձնեցոյ () գերեզմանն սքանչելագործ սուրբ (ԸԹԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) հայրապետին (ԶԷԸԹԼԾԿՀՂՃՄՊՓՍՆ), որ եհան ի վերին աշխարհէս զազգն Հոռոմոց հրամանաւ գոռոզին (Ի) Օմար (ԸԹԾԺՂՃ) սուլտանին, զի ի խանգարմանէն Եզրի, որ հաւանեցաւ Հերակլի, այն որ ազատեաց զխաչն, որ Զ (6) ամ գերի եկաց ի Թաւրէզ, եւ Զ (6) կաթողիկոս ՁԴ (84) տարի Քաղկեդոնի դաւանութեամբն նստան յաթոռ սուրբ Լուսաւորչին մինչ(եւ) ի Յոհան Օձնեցին, որ երկրորդ լուսաւորիչ եղեւ եւ սրբեաց զազգս Հայոց ի յերկաբնակաց դաւանութենէն (ԶԷԸԹԼԾԿՀՃՄՊՓՍՆ), եւ արար ժողով ի Մանծկերտ, եւ կարգեաց զԴ. (4) աւագ տօնս, եւ ասաց «Մեղաք յամենայնիեն ի տօնի Դաւթի մարգարէին: Խորխոռունիք Խոշոռնի է իւր վիճակովն: Փայտակարան Տփխիս է: Վարդանակերտ Տփխեց վիճակն է: Ափխազ Մազքթաց աշխարհն է. եզր(ն) է Վրաց աշխարհին: Մծխիթա պատրիարգարանն է Վրաց: Սամցխէ Ախլցխա է: Իշխանաց երկիրն է օծեալ խաչն սուրբ հայրապետին Ներսէսի, որ այժմ Աճարա կոչի: Տայոց գաւառն ի Վիրս է: Իսպէր գաւառն սահմանակից է Տայոց, եւ այլ բազումք (ԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ): Կարնոյ քաղաքն Արզրում է, որ կոչի Թէոդուպօլիս, զոր պարսպեաց թագաւորն փոքր Թէոդոս, եւ էին վերակացուք գործոցն Մովսէս Քերթողն եւ Դաւիթ Անյաղթն: Աղիովիտ եւ Քաջբերունի Արճէշ է, ուր կան սուրբ ուխտքն Մեծոփ, եւ Արծուաբեր, եւ Ուռընկարու սուրբ Նշանն ամենազօր: Բագրեւանդ գաւառն Մանծկերտովն Վաղարշակերտ կոչի եւ Ապահունիք: Անդ գնաց ընդ առաջ սուրբ Լուսաւորչին թագաւորն Տրդատ մինչ(եւ) ի գիւղաքաղաքն Բագրեւան առ ափն Եփրատ գետոյն ի ստորոտ Նպատ լերինն, եւ անդ մկրտեաց զթագաւորն զօրօք(ն) իւրովք: Առբերան եւ Տարբերունի Բերկրի է, ուր կայ սուրբ ուխտն տէր Յուսկայ որդւոյն: Վասպուրական Վան է, ուր կան սուրբ ուխտքն Վարագայ. անդ կայ սուրբ Նշանն, զոր եբեր Հռիփսիմէ կոյսն, եւ սուրբ Նշանն Գետադարձ, զոր բերին որդիքն Սենեքարիմայ ընդ սուրբ մարմնոյն Պետրոս կաթուղիկոսին եւ անդ հանգուցին (ԶԷԸԼԿՀՊՄՓՍՆ), եւ Ձորապատ, որ է Սալնապատ: Գաւառք են Վասպուրականի ԼԶ: Ըռըշտունիք Ոստան է, Տոսպ Անձեւացիք Քարպահ է (ԹԺԾՂՃ) ուր կայ սուրբ ուխտն Հոգ(ւ)ոց վանք, ուր կենդանագիր պատկերն է տիրամայր (ԶԷԸԼԿՀՄՊՓՍՆ) սուրբ Աստուածածնին, զոր եբեր սուրբ առաքեալն Բարդուղիմէոս, եւ անդ է գերեզմանն (ԶԷԸԼԿՀՄՊՓՍՆ) Տրդատայ թագաւորին եւ Աշխէն տիկնոջ եւ Խոսրովիդխտոյն, եւ կոչի սա Հաշտէն գաւառ, ուստի ելանէ գետն Տիգրիս, որ Դգլաթ կոչի: Եւ Անձեւացեաց եպիսկոպոսն էր մեծն Խոսրով` հայրն Գրիգորի Նարեկացւոյն: Տրպատունիք, Երուանդունիք, Մարդաստան, Սեւան, Ակէ (Ղ) Նուան, Արտազ, Աղբակ Մեծ եւ Փոքր, այսոքիկ ամենեքեան Վասպուրական կոչին: Եւ յԸռշտունեաց գաւառին կան սուրբ ուխտքն Նարեկ, սուրբ Յակոբ, սուրբ Վարդան, սուրբ Թումա (ԶԷԸԼԿՀՄՊՓՍՆ), Անձղնապատ, Նկարէն (ԸԼԿՀՊՓՍՆ), եւ ի սուրբ Թումայի վանքն կայ մարմին սուրբ առաքելոյն Թումայի, զոր բերին ի Հնդկաց (ԶԷԸԼԿՀՄՊՓՍՆ): Եւ Աղթամար կղզի(ն) ի մէջ ծովուն (ԶԷԸԼԿՀՄՊՓՍՆ), ուր կայ սուրբ ուխտն (ՊՍՆ) Խաչն հրաշազարդ, զոր շինեաց Գագիկ թագաւորն Արծրունեաց: Աղձնիս առ Տիգրիս գետով կայ: Կորդուաց լեառն Կորճէից լեառն է, որ այժմ Կորճէք ասի անուն աշխարհին այնմիկ (ԶԷԸԹԼԾԿՀՂՃՄՊՓՍՆ): Մոկաց գաւառն է իշխանանիստ, ուր կան բազում վանորայք: Նախ Ամենափրկիչն, ուր կայ գերեզման (ԶԷԸԻԼԿՀՄՊՓՍՆ) թագաւորին (ԸԻԼԿՀՂՄՊՓՍՆ) մոգուց Գասպարայ, եւ սուրբ Վարդանայ, եւ սուրբ Կանանց վանքն, որ այժմ ասի սուրբ Խաչ (ԶԷԸԻԼԿՀՄՂՊՓՍՆ), ուստի էր Անանիա կաթուղիկոսն Մոկացի: Բզնունիք Արծկէ է, Խլաթ, Բաղէշ եւ Հիզան: Այս Դ. (4) քաղաքս իւրեանց երկրովն (ԶԷԸԹԼԾԿՀՂՃՄՊՓՍՆ) Բզնունիք կոչին: Եւ ի յԱրծկէ կայ սուրբ ուխտն Սքանչելագործ, անդ է եւ սուրբ ուխտն (ԸԹԺԼԿՀՂՃՓՍՆ) Երաշխաւոր, եւ այժմ աւերակ է (ԹԻԾՂՃ): Եւ ի Խլաթ Մատնէվանքն (ԶԷԸԹԻԼԿՀՂՃՄՓՍՆ), եւ Դեղուաց սուրբ Յովհաննէսն, ուր կայ գօտին մաշկեղէն սուրբ Կարապետին եւ սուրբ Խաչն (ԶԷԸԼԿՀՂՄՊՓՍՆ) քարէ (ԸԼԿՀՂՓՍՆ) օծեալ ձեռամբ սուրբ Լուսաւորչին (ԶԷԸԼԿՀՂՄՊՍՓՆ): Եւ ի Հիզան կայ սուրբ Խաչն եւ Գամաղիէլ եւ Բարիձոր (ԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ): Տարօն Մուշ է, ուր կայ սուրբ ուխտն (ԶԷԹԽԿՀՂՃՄՊՓՍՆ) Մշու (ԶԷԸԹԺԼԽԿՀՂՃՄՊՓՍՆ) սուրբ Կարապետն (ԸԹԺԼՓԾԿՀՂՃՊՓՍՆ). եւ կայ անդ նշխարք սուրբ Կարապետին եւ (ԶԷԸԹԺԼԽԹԿՀՃՄՓՍՆ) Աթանագինէ եպիսկոպոսին, եւ Է. (7) խոտաճարակացն եւ Բ. (2) ճգնաւորացն Անտոնի եւ Կրօնիդեայ, եւ կոչի Իննակնեայ վանք վասն ինն ականցն աղբերաց, որք բղխեն (ԶԷՄ) քաղցրահամ, եւ կոչի Գլակայ վանք վասն առաջնորդի հօր վանացն: Եւ զառաջին պատարագն անդ արար սուրբ Գրիգոր (ԹԻԽԾՂՃ) Լուսաւորիչն, եւ Ղազարու վանքն Մշու (ԹԺԻԾՂՃՊ) սուրբ Առաքեալն է, ուր կայ ձախ աջն Պետրոսի եւ Պօղոսի, զոր եբեր Լուսաւորիչն Գրիգոր (Ղ), եւ այլ բազում սրբութիւնք: Եւ Եղրդոտի վանքն, որ է սուրբ Յովհաննէսն, ուր կայ ի նշխարացն սուրբն Կարապետին, եւ շիշ իւղոյն զոր եբեր սուրբ առաքեալն Թադէոս եւ անդ պահեաց, զոր յետոյ (Ի) եգիտ սուրբ Լուսաւորիչն: Վանդիրն սուրբ Աղբերիկն է, ուր կայ օծեալ խաչն ի տեառնեղբօրմէն Յակոբայ ի գաւառին Խութայ, եւ անդ է սուրբ բեւեռն Քրիստոսի ներկեալ արեամբն Քրիստոսի (ԶԷԸԼԽԿՀՂՄՊՓՍՆ): Արծրունիք Սասուն է, զոր շինեաց Սանասար` որդին Սենեքարիմայ, որ փախուցեալ ի Նինուէէ վասն սպանման հօրն, եկն առ թագաւորն Հայոց: Կոգովիտ եւ Մանանխու ձորն ի Սասուն է, որ այժմ ասի Հզու (Ժ), եւ անդ է ճկոյթն սուրբ առաքելոյն Պետրոսի: Ծոփաց գաւառն Մեծկերտ է եւ Չմշկածակ: Տիգրանակերտ Համիթ է, զոր պարսպեաց Տիգրան թագաւորն Հայոց, յորժամ եսպան զԱժդահակ Մարաց թագաւորն, եւ զքոյրն իւր զՏիգրանուհի, որ կին էր Աժդահակայ, էած անդ, եւ վասն քւերն շինեաց զքաղաքն, եւ յետոյ նորոգեցաւ ի Մեծէն Թէոդոսէ: Ի լերանց Սասնոյ մինչեւ ի Մելտինոյ Հայոց, որ է Մալաթիա, այս ամենայն միջոցս Միջագետ ասի, զի ի մէջ Եփրատայ է եւ Տիգրիս գետոյ: (Ղ) Եդեսիա Ուրհա է, ուր բերաւ անձեռագործ պատկերն Յիսուսի (Ժ) որ ի սուրբ դաստառակին: Աւսիդ Թուլկուրան է, ուստի էր մեծն Յոբ (Ժ), եւ Բերիա Հալապ է: Իսկ միւս կողմն է (ԸԹԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) Մանդակունի յերի կալով Տարօնոյ: Խորձունք Կեղի է: Եկեղեաց գաւառն եւ Դարանաղեաց Եզնկան է եւ Կամախ (ԶԷԸԼԿՀՄՊՓՍՆ), որք միասահմանք են (ԶԷԸԼԿՀՄՓՍՆ), ուր կայ ի մէջ երկուցն (ԶԷԸԻԼԿՀՄՊՓՍՆ) գերեզման սուրբ Գրիգորի (Ի) Լուսաւորչին ի լեառն Սեպուհ (ԶԷԸԼԿՀՓՍՆ). եւ որդւոցն եւ թոռանցն նորին (ԹԺԻԾՃ) ի Թորդան կան (ԸԼԿՀՊՓՍՆ) հանգուցեալ առ ստորոտով (ԶԷԸԼԿՀՊՓՍՆ) լեառն (ԶԷ) Սեպուհոյ. Արիստակիկիսին եւ Մեծին (ԶԷԸԼԿՀՄՊՓՍՆ) Ներսէսի հայրապետին (ԹԺԻԾՃՊ) ի Թիլն աւանի: Եւ յաստուածաբնակ լեառն Սեպուհ, ուր հանգեաւ սուրբ Լուսաւորիչն. եւ անդ կայ Հաւհալունի կայծէ (Ի) թուրն Տրդատայ, զոր ետ նմա Կոստանդիանոս թագաւորն, եւ յորժամ խնդիր արար թագաւորն Տրդատ սուրբ (ԶԷ) Լուսաւորչին եւ գնացեալ եգիտ զնա (ԹԺԻԾԿՀՂՃ) ի լեառն Սեպուհ, եւ նա ասաց նմա զջնջումն ազգին Արշակունեաց, եւ առեալ զթուրն օծեաց որպէս զխաչ եւ եդ ի յօդն բանիւն Աստուծոյ, եւ ասաց թէ Յելանելն արիական ազգին Ֆրանկաց (ԶԷԸԼՊՓՍՆ) երեւի նշանս այս, զոր առեալ շրջեցուցանեն ընդ ինքեանս, եւ ինքն անդ վերափոխեցաւ առ Աստուած: Անդ է եւ վանքն Սերովբէից, զոր առաքեաց Աստուած զսերովբէն առ հողեղէն քերովբէն յանդնդախոր ձորն. որ եդեալ էր ի մտի երթալ յԵրուսաղէմ ի վերայ ծնկաց (ԶԷԸԼԿՀՂՄՊՓՍՆ) իւրոց (ԶԷ) որ արգելաւ ի կիզանօղ սերովբէիցն (ԶԷԸԼԿՀՂՄՊՓՍՆ). զոր յետոյ Պլուզ վարդապետն Յոհաննէս շրջեցաւ ի տեղիսն (ԶԷԸԼԿՀՂՄՊՓՍՆ) եւ ել ի գլուխ լերինն (ԶԷԸԼԿՀՂՄՊՓՍՆ), զոր այժմ Գոհանամ ասեն Սեպուհոյ ծայրին եւ (ԶԷԸԼԿՀՂՄՊՓՍՆ) ետես զգալի աչօք (ԶԷԸԼԿՀՄՂՊՓՍՆ) զնշանն զայն, եւ համբուրեաց (ԶԷԸԹԼԿՀՂՄՊՓՍՆ) եւ ասաց զԼուսաւորչի «Անձինքեն եւ զ«Լերինքն ի վերայ նորա ըստ այնմ Զէն արքայական սպանմանն գործի կենաց արքային ի կեանսե(): Եւ մերձ նորա կայ հռչակաւոր (ԶԷԸԼԿՀՂՄՓՍՆ) սուրբ ուխտն Աւագ (ԸԼԿՀՂՊՓՍՆ) վանքն (ԶԷԸԼԿՀՂՄՊՓՍՆ) զոր հիմնարկեալ է առաքեալն Թադէոս (ԶԷԸԼԿՀՂՄՊՓՍՆ) եւ կայ ի (ՊՍՆ) յետ նորա ժառանգ որդին (ԶԷԸԼԿՀՄՊՓՍՆ) իւր` (ԸԼԿՀՊՓՍՆ) գտօղն կորուսեալ հօտիս` շինեաց յանուն սուրբ (ԶԷԸԼԿՀՊՓՍՆ) առաքելոյն (ԸԼԿՀՊՓՍՆ) Թադէոսի (ԶԷԸԼԿՀՄՊՓՍՆ), եւ կայ ի նշխարաց նորա անդ (ԶԷԼՓՍՆ) զարմանաշէն Դեղաթափն (ԶԷԸԼԿՀՄՊՓՍՆ), եւ այլ բազում վանորայք շուրջ զսահմանաւ նոցա (ԶԷԸԼԿՀՄՊՓՍՆ): Աթախ եւ Հենի, Դերջան եւ Բալու, ուր զգիրն եգիտ Մեսրոպ վարդապետն: Այսոքիկ Արշամունիք կոչին: Ի Կամախ է անառիկ բերդն, ուր պահեաց Օտայ իշխանն (ԶԷԸԹԼԾԿՀՄ) դաստիարակն Տրդատայ եւ Խոսրովիդխտոյ` զՏրդատ եւ զքոյրն իւր եւ զգանձս եւ զկուռսն թագաւորացն (ԹԺԾ) Արշակունեաց յահէ Արտաշիրի որդոյ Սասանայ, եւ ի գալն Տրդատայ թագաւորին փառօք ելանէր ընդ առաջ նորա: Եւ գետն Եփրատ յԵկեղեաց գաւառին է (ՁՁ), այլ այս է ճշմարիտ Եփրատ որ (ՁՁ բաց ի Ղ) մի ակն յԱրզրում է եւ երկրորդ ակն ի յԱրճէշ (Ղ) - ի սուրբ Ոսկեանցն լեռնէն (Ի) ելանէ եւ անցանէ ընդ Տարօն եւ գնայ անցանէ (Ղ) ընդ Ասորեստան, ընդ Հոռոմոց եւ Պարսից սինօռն (Ղ): Սբաստիա Սեւաստ է, ուր կան սուրբ Քառասունքն եւ Վլասիոսի եպիսկոպոսի գերեզմանն (Մ) եւ գետն Ալիս: Անդ է եւ մարմին Պետրոսի Գետադարձին ի Սուրբ Նշանի վանքն, զոր շինեաց թագաւորն Սենեքերիմ, եւ Հրեշտակապետ, եւ այլ բազում վանորայք կան ի Սեբաստիա (Ղ): Մաժակ քաղաքն եւ Կապադովկիա եւ Գամրաց Տունն Բարսեղ Կեսարացոյ քաղաքն է, որ ասի Կեսարիա (ԶԷԸԹԺԻԼՃՊ), ուստի էին սուրբն Գէորգ եւ սուրբն Սարգիս նահատակքն քաջք (ԶԷ) Քրիստոսի (ԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊ), եւ սա կոչի Առաջին Հայք: Եզընկան Կամախովն եւ իւր վիճակովն մինչեւ ի Մուշ երթայ (Ի) Երկրորդ Հայք: Եւ Մուշ Աղթամարայ ծովի բոլորովն` Երրորդ Հայք (ԸԺԻԼԿՀՊՓՍՆ) (): Եւ Հաշտէն գաւառովն (ԷԸԹԻԼԿՀՃՊՓՍՆ) Մոկս Հիզանովն մինչեւ Համիթ (ԷԹԺԻԼԿՀՃՊՍՆ)` Չորրորդ Հայք, եւ Այրարատ` Մեծ Հայք: Զայս Վաղարշակ առաջին թագաւորն Արշակունեաց այսպէս բաժանեաց, զի ի գալն Թադէոսի առաքելոյն զԹէոփիլոս աշակերտն իւր եպիսկոպոս ձեռնադրեաց Առաջին Հայոց, եւ վասն այս պատճառիս անդ գնաց Լուսաւորիչն եւ էառ ձեռնադրութիւն ի Ղեւոնդիէ (Ղ) իբր յիւրմէ առաքելոյ եւ այնպէս առնէին Հայք մինչեւ ի ժողովն Քաղկեդոնի (ՁՁ բաց ի ԸԼ): Այս այն Թէոփիլոսն է, որ ի Ղուկաս աւետարանչէն խնդրեաց զԱւետարանն եւ զԳործս Առաքելոցն, եւ նա ելից զհայցուածս նորա եւ գրեաց զԱւետարանն եւ զԳործս (ՁՁ բաց ի ԺՊ) որպէս ասէ գիրն (ՊՓՍՆ). «Կարգաւ գրել քեզ, քաջդ Թէոփիլէե, եւ անտի եբեր Լուսաւորիչն Հայոց (Ը) զնշխարս սուրբ Կարապետին եւ զԱթանագինէ եպիսկոպոսին (ԷԸԹԺԻԾԿՀՂՃՓՍՆ), եւ հանգոյց ի Տարօն. պարգեւեալ նմա ի Ղեւոնդիէ պատրիարգէն եւ Բ. (2) ճգնաւորքն` Անտոն եւ Կրօնիդէս եդ (Է) ի սպասաւորութիւն նշխարաց սուրբ Կարապետին եւ ուսուցիչ ճիւաղաբարոյ ազգին Հայոց: Կիլիկէ, որ է Սիս, ի մէջ կայ Ասորոց եւ Գամրաց. ունի քաղաքս եւ անուանի աւանս եւ բերդս բազումս` զբերդն Կոպիտառոյ, եւ զԲարձրբերդն մօտ ի Մօլեւոն, եւ վանորայս` զԴրազարկն, զԱրքակաղնին եւ զԳռներու սուրբ ուխտն եւ զՍկեւռայ անապատն, եւ այլ բազում վանորայս, եւ զԼամբռօն աւանն: Եւ մայրաքաղաք ունի զՏարսուս, որ է Սիս, եւ Գերմանիկէ, որ է (Կ) զՄարաշ: Եւ այս են աշխարհք եւ գաւառք Հայոց, զոր փոքր ի շատէ գրեցաք (ՁՁ բաց ի Է): [Դ] Ա, Գ, Դ, Ե եւ Ձ Իսկ աշխարհն Պարսից Խորասան, որ ասի արեւելք, մեծ քաղաքն Հրէ եւ Մաշատ, ուր առաքեալն Քրիստոսի տարաւ զպատկերն Աստուած մօրն, եւ (ԱԳԴ) Նուշաւուր քաղաքն, ուր աթոռն է Պարսից թագաւորացն, ուր սուրբ Ղեւոնդեանքն նահատակեցան, Սամարղանդ եւ Բուխարա, եւ մեծ լեառն Սըրանդէլ, ուր պատուական ակակունքն լինին եւ (ԱԳԴ) Բալխ եւ Բատաշխան ասեն (Ա), ուստի գեղեցիկ լաճվարդն ելանէ. զոր առին ազգն Արշակունեաց եւ Պահլաւունիք կոչեցան: Կուրան եւ Բագաւրան ի խորին Խորասան է: Եազդ եւ Քաշան եւ Քիրման, Շիրազ եւ Լարստան, այս Քուշացոց երկիրն է (ԱԳԴ), Մազընդարան եւ Շիրազ է (ԵՁ). Շօշ քաղաքն Իսպահան է, ուր Դանիէլ մարգարէն զտեսիլն ետես եկեալ ընդ Կուրոս թագաւորին Պարսից. Ղազպին եւ Սաւա եւ Նարդըստան, Զանգիան եւ Համադան եւ Սուլթանիա (ԱԳԴ): Ելիմացիք Իրաղա տունն է (ԱԳԴ) Պարսից ազգն է: Իսկ ի կողմն հիւսիսոյ Գիլան եւ Մազանդարան եւ Ստախրա, ուստի գեղեցիկ ապըրշումն ելանէ, եւ Եզտ եւ Սմըրղանտ (ԵՁ), եւ այլ բազումս, զոր անօգուտ համարիմ գրել: Սագաստան ի Պարսից աշխարհն է մօտ ի Համիան քաղաք: Իսկ գաւառք Ասորոց եւ Մարաց Եկպատան Ամետի է աթոռն ազգին Մարաց, յորում թագաւորն Սարդանաբեղոս եսպան զԱրբակոս Մար, եւ յետոյ Նաբուգոդոնոսոր քակեաց զնա: Նինոս Նինուէ է, զոր շինեաց Նինոս թագաւորն: Մինչ ի Նաբուգոդոնոսոր անդ նստէին թագաւորքն Ասորոց, եւ նա ի Բաբելոն փոխեաց զաթոռն, որդին Նապուպիլասարայ հայրն Բաղտասարայ (ԱԳԴ):   [ա] Գ, Բ, Զ, Զ, Ը, Թ, Ժ, Ի, Լ, Դ, Կ, Հ, Ղ, Ճ, Պ, Փ, Ս, Ն, Իսկ ի կողմանէ Պարսից, սկսեալ յարեւելից, նախ Չինումաչին եւ Խաթա քաղաքն եւ աշխարհն, որ են գին բոլոր աշխարհին, եւ են ուղղափառ հաւատով (Ժ) քրիստոնեայք, եւ ունին թագաւորութիւն եւ քահանայութիւն. ունին արդար դատաստան եւ ճշմարտութիւն. ոչ որբն լայ եւ ոչ այրին յոգոց հանէ. եւ ունին գիրք միայն զՄատթէոս գլուխ աւետարանն. եւ պարարտ է աշխարհն եւ բարեխառն եւ բարելի. մի անգամ սերմանեն եւ Դ տարէն հաց լինի, քանզի մօտ է դրախտն. անտի գայ ամբար եւ անուշահոտ ծաղկունք դեղք զանազան ազնիւ (Ը) ցաւոց: Եւ անտի () գայ երկիրն Քուշանաց եւ ապա աշխարհն (Ժ) Ճենաց, ուստի էին ազգն Մամիկոնէից Բ եղբարքն Մամակ եւ Կոնակ փախուցեալք ի թագաւորէն (Ը) Ճենբակրոյ եւ եկին առ թագաւորն Հայոց Արտաշէս, եւ նա վասն քաջութեանց նոցա կարգեաց զօրավարս Հայոց գնդին. եւ կոչեցան Մամիկոնեանք. ուստի էր քաջն Մուշեղ, որ կոտորեաց զզօրսն Պարսից գնդին աղօթիւք սուրբ հայրապետին Ներսէսի ի դաշտն Նպատական, որ Ապաղի դաշտ կոչի այժմ. եւ սուրբն Վարդան որ (Բ) թոռն է նորին Մուշեղայ (Բ): Եւ այնպէս փարթամ է ազգն Ճենաց մինչ զի կերպաս զգենուն առհասարակ (ԲԸԺԾՂՃ) ամենեքեան: Եւ ապա երկիրն եւ ազգն Թետալացոց, որ սահմանակից է Խորասանայ յեզր Հնդկաց ծովուն: Իսկ աշխարհն Պարսից Խորասան (), որ ասի արեւելք, - մեծ քաղաքն Հրէ եւ Մաշատ, զոր առաքեալն Քրիստոսի Բարդուղիմէոս տարաւ զպատկեր Աստուածամօրն եւ (Բ) - Նուշաւուր () քաղաք, որ աթոռն է Պարսից թագաւորացն, ուր կան (Ժ) սուրբ Ղեւոնդեանքն որ անդ (Ժ) նահատակեցան. եւ երանելի մոգպետն նահատակեցաւ (Ի), որ հաւատաց ի Քրիստոս Ղեւոնդեանց նահատակութեամբն, եւ հրամանաւ թագաւորին տարան ի Կուրան եւ ի Բակուրան (), որ է խորին Խորասան, եւ ընկեցին ի վիրապն, եւ նա (ԲԹԾՂՃ) խնդրեաց յԱստուծոյ զի մի կորիցէ եւ (Ի) ծածկեսցի նահատակութիւն նորա, եւ աղօթիւք մոգպետին (Ժ) ել ջուր յատակս հորոյն, եւ այն է տարմաջուրն. ուր որ տանին եւ տարմ հաւուց զհետ երթան նմա անդադար (Ղ) եւ ուտեն զմարախ թռչունն (Ժ). - Սմրղանդ եւ Բուխարա եւ մեծ լեառն Սրանդէլ, ուր պատուական ակունք լինին եւ (Բ) - Բալխ եւ Պատաշխան, ուստի գեղեցիկ լաճվարդն ելանէ. զոր առին ազգն Արշակունեաց եւ Պահլաւունիք կոչեցան: - Կուրան եւ Բագուրան խորին Խորասան է: Եւ Եզտ եւ Քաշան եւ Քիրման, Շիրազ եւ զԼարիստան (Բ) - Հրէ եւ Ստախրա, ուստի գեղեցիկ ապրիշումն ելանէ, եւ Եզտ, ուստի ազնիւ ղումաշն ելանէ, Շիրազ, Ղում եւ Քաշան, Ղազվին, Յռէ եւ Շահրիարն եւ Մազանդարան, եւ գայ հասանէ մինչեւ ի Սուլթանիա, որ է քաղաք Հայոց (ԸԹԺԻԼԾԿՀՊՃՓՍՆ). ամենեքեան սոքա քաղաք են Պարսից, եւ Արաղ կոչին առհասարակ: Շօշ քաղաքն Ասպահան է, ուր Դանիէլ մարգարէն մարգարէացաւ (Ժ) զտեսիլն ետես եկեալ ընդ Կիւրոս թագաւորին Պարսից: Ելիմացիք եւ Մոգուց ազգն (ԹԺԻԾՂՊՃՍՆ) Պարսից ազգն են: Նարտստան եւ այլ բազում քաղաք, զոր անօգուտ համարիմ զգրելն դոցա: Սամարղանդ աթոռն է Նետողաց ազգին, որ են Թաթարք (Ի), յայնկոյս Սարանկաս () գետոյն, որ Ջահան գետ եւ Ամու սու անուանի, զոր այժմ Քաչապաշ կոչի անուն ազգին: Սագաստան երկիրն ի Պարսից աշխարհն է մօտ ի Համիան քաղաքն: Իսկ գաւառք Ասորոց եւ Մարաց Եկպատան Ամէտի է աթոռ ազգին Մարաց, յորում զթագաւորն Սարդանաբաղոս եսպան Վարբակոս Մար, եւ յետոյ Նաբուգոդոսար քակեաց զնա: Նինոս Նինուէ է, զոր շինեաց Նինոս թագաւորն որ ունէր կին զՇամիրամ որ երկուցեալ ի կնոջէն փախեաւ յԵլլադա եւ նա առաքեաց առ Արայ թագաւորն Հայոց զի երթիցէ առ նա եւ լինիցի նմա այր. եւ նա անարգեաց զնա եւ ոչ կամեցաւ գնալ: Եւ Շամիրամ բազում զօրութեամբ եկն ի վերայ Արայի, եւ պատերազմեալ սպան զԱրայն Գեղեցիկ (Զ), եւ ինքն թագաւորեաց Հայոց ԺԵ. տարի, եւ շինեաց զբերդն Վանայ, եւ կոչեաց զանուն քաղաքին Ամարաստան (), զոր յետոյ Երուանդ փոխեաց եւ եդ զանուն քաղաքին Երուանդաւան, զոր յետոյ, հրամանաւ Արտաշէսի, զԵրուանդն բարձան եւ մնաց անուն քաղաքին Վան. եւ յետոյ որդիքն իւր սպանին զՇամիրամ: Եւ մինչեւ Նաբուգոդոնոսոր ի Նինուէ նստէին թագաւորքն Ասորոց, եւ նա ի Բաբելոն փոխեաց զաթոռն, որդին Նապուպալսարայ, հայրն Պաղտասարայ: ()   [բ] Տիզբոն եւ Բաբելոն Պաղտատ է, զոր Բէլ շինեաց եւ անուանեաց Բաբելոն, եւ յետոյ Նաբուգոդոնոսոր պարսպեաց զնա: Աքաթարափաթ Մծբին է (), որ այժմ Նըսըպին ասի, որ աթոռն է սրբոյն Յակոբայ: Սրուճ քաղաք ի Միջագետս է, ուստի էր Յակոբ Սրճեցին: Սուբա Քէչուբահրա է (): Անտիոք քաղաք ակն է տիեզերաց, ուր եդին առաքեալքն զհիմն հաւատոյ եւ անդ անուանեցին զհաւատացեալս քրիստոնեայս (ԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) եւ Արաբիա կոչի անուն աշխարհին (ՁՁ բաց ի ԶԷ) մինչեւ ի Հռոմկլայն, որ աթոռն է Հայոց (ԶԷ) եւ դամբարան սուրբ հայրապետացն մերոց Գրիգորիսեանցն եւ Ներսէսեանցն (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) հովուացն Հայաստանեայց (ԶԷ): Դամասկոս Դըմըշխ է եւ Արամ կոչի անուն աշխարհին այնորիկ, եւ ծովեզերքն Աքայիա (ԱԲԳԴԵ): Իսկ Հոռոմոց աշխարհին քաղաքն են այսոքիկ: Պոնտոս Տրապիզոն է իւր վիճակովն եւ թեմովն (Թ) եւ ծովեզերքովն: Նիւսիա, որ է (ԱԲԳ) Նէոկեսարիա եւ այժմ ասի Նիկիսար (ԱԲ), Նիկիսար է, որ վիճակն է Գրիգորի Նիւսացոյն: Սինօպն մարդակերաց աշխարհն է, որ այժմ ասի Թաթարիստան (ԱԲԳԴ), ուր գնաց Մատթէոս աւետարանիչն եւ առաքեալն Անդրէաս: Զմըռին քաղաք, որ ասի Իզմիր (ԸԻ), Լիկէացոց, որ է Ապամիա (ԹԾՂ), Նիկողայոս հայրապետին քաղաքն է, ի յՌուսն է (ԱԲԳԴ), եւ այժմ (Բ) ոմանք (Ա) ճշմարտեն թէ Ռումելին է, զոր այժմ Սարու Սալթուխ ասեն (ԱԲ): Բուզանդիոն Ըստըմպօլ է, զոր շինեաց Բիւզանդոս թագաւորն, եւ յետոյ Կոստանդիանոս թագաւորն (ԵՂ) շինեաց (ԶԷԸԼԿՀՊՓՍՆ) եւ նորոգեաց զնա (ԵԹԺՂՃ) եւ պարսպեաց զնա (ԱԲԳԴԵԷԿՀՂ), եւ կոչեաց յանուն իւր Կոստանդինուպօլիս` աստուածապահ քաղաք, բնակութիւն եւ հաւաքարան () ամենայն սրբոց. եւ տեղապահ թագաւորին Քրիստոսի Աստուծոյ (ԲԶԵՁԸԹԺԻԼԾԿՀՂՊՃՓՍՆ) մերոյ (ԲԾ) որպէս ի վերայ անդրի միոյ (ԲԵՁԸԹԺԻԼԾԿՀՂՊՃՓՍՆ) խաչ կանգնեաց Կոստանդիանոս, այս է սիւն կանգնեաց ի մէջ քաղաքին, եւ եդ ի ներքոյ սեանն զէ զամբիղն, () որ լցան յօրհնեալ հացէն Քրիստոսի, եւ ի վերայ սեանն պատկեր կանգնեաց եւ յաջ ձեռն պատկերին (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) խաչ նկարեաց (ԶԷՊՓՍՆ) եւ գրեաց ի վերայ (ԱԲԳԴԵՁԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃ) նորա (ԱԳ) թէ «Քրիստոս Աստուած ի քեզ յանձն առնեմ զքաղաքս զայսե Քրիստոս Աստուած (ԳԴ): Ասիա Եփեսոս է իւր թեմովն, որ վիճակն է Յովհաննու աստուածաբան (ԵՁԺԻՂՃ) աւետարանչին, զոր աքսորեաց Դիմետիանոս արքայն ի Պատմոս կղզին, ուր ետես զտեսիլն աստուածային եւ դրեաց զաւետարանն եւ զԿինովպաս կախարդն ծովասոյզ արար, եւ յետոյ հրամանաւ Ներուայ արքային դարձաւ յԵփեսոս: Եւ ի չորից աւետարանչացն աթոռոցն որ է առաջին Անտիոք Ասորոց, ուր Մատթէոս () գրեաց զտէրունական (ԳԴ) զաւետարանն յետ Է ամի վերանալոյն Քրիստոսի յեբրայեցի լեզու: Բ. Աղեքսանդրիա, որ է Իսկանդարիա (ԱԲԳԴԵՁԸԺԻԼԾԿՀՂՃ), զոր շինեաց Աղեքսանդր Մակեդոնացին, ուր Մարկոս գրեաց զաւետարանն յետ ԺԵ ամի վերանալոյն Քրիստոսի ի խպտի լեզու: Գ. Դաղմատիա, ուր Ղուկաս գրեաց զաւետարանն յետ ԻԲ ամի վերանալոյն Քրիստոսի (ԸՊՍՆ) ի ֆրանգ լեզու: Դ. Եփեսոս, աթոռն Յոհաննու աւետարանչին, որ գրեաց զաւետարանն յետ Հ ամի վերանալոյն Քրիստոսի (ԲԳԴԶԷՊՍՆ) ի յոյն լեզու, զոր յետոյ փոխեցին յԸստըմբօլ զաթոռն (ԶԷԾ): Յաղագս ժողովոցն որ եղեն: Զկնի ՅԺԵ (315) ամի ծննդեանն տեառն եղեւ ժողովն Նիկիոյ ի Ժ (10) ամի թագաւորութեանն Կոստանդիանոսի ընդդէմ Արիոսի (ԲԳԴ), եւ պատրիարգունք էին Աղեքսանդրոս յԱղեքսանդրու (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ), Արիստակէս եւ Վարդանէս (ԵՁ) ի Հայոց (Ա) եւ սուրբ Յակոբ (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) ի (ԹԺԿՀ) Հայոց (ԲԶԷԸԺԼԾԿՀՃՊՓՍՆ) եւ Նիկողայոս Զմըռնոյ (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՊՓՍՆ) եւ այլք բազումք ՅԺԸ (318) հայրապետք: Երկրորդն յետ ՀԴ ամի ի (ԶԵՆ) թագաւորութեանն Թէոդոսի Մեծին ընդդէմ Մարկիոնի (Բ) ի յԸստըմպօլ քաղաքն (Ա) եղեւ ժողովն ՃԾ հայրապետացն, եւ գլխաւորն էր Ներսէս ի (ԲՂ) Հայոց (ԱԲԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) եւ Գրիգոր Աստուածաբանն (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) եւ այլ բազումք: Երրորդն յետ ԻԵ (25) ամի եղեւ ժողովն Եփեսոսի Մ (201) եպիսկոպոսաց ի ԺԲ (12) ամի թագաւորութեան Թէոդոսի Փոքու ընդդէմ Նեստորի. եւ գլխաւորք էին Կիւրեղ Աղեքսանդրացին (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՊՓՍՆ) եւ Սահակ հայրապետն (ԱԲԵՁԻ) Հայոց թղթով միաբանեալ եւ այլք բազումք: Թեսաղոնիկէ Սելէնիկ է (ԶԷԸ). Մակեդոնիա Ուռումելի (Ը) է, ուստի էր Աղեքսանդր Մակեդոնացին: Պելլոպոնիդա եւ Աքայիա Կորընթոս է իւր թեմովն: Գաղատիա Անկուրիա է: Ելլադա () յերի կալով Մակեդոնիայ ի մէջ Պեղագոսիցն: Լաւոդիկէ է Լատիկ քաղաքն (ԴԵՁԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃ) է: Նիկոմիդիա եւ Ամասիա եւ Անտաք թագաւորանիստ քաղաք են ի տունս Հոռոմոց (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ): Եւ Աթէնք քաղաք (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) առ ծովեզերն կայ ուր վարժարանն է իմաստասիրաց: Բիւրիտոն ասի թէ Պալպաք է, որ ասի Պէլպէք (Ա.): Եգիպտոս Մսր է, ուր գնաց տէրն (ԶԷԸԼԿՀՊՓՍՆ) Քրիստոս փախստական, եւ փախստական արար զչարութիւն ազգին Եգիպտացոց, մանուկ մատաղն Քրիստոս (ԶԷԸԺԼԿՀՊՓՍՆ) արկեալ զձեռն իւր ի ծակ իժին: Զի յանկանելն սատանային ի փառացն` անդ եդ զաթոռն իւր. այլ ի գնալն Քրիստոսի կործանեցաւ աթոռ նորա եւ ծաղկեցաւ (ԲԳԴԵԶԷԸԹԺԻԼԾԿՂՃՊՓՍՆ) անապատն Եգիպտոսի իբրեւ զդրախտն (ԲԵԺԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) Աստուծոյ (ԲԵԶԸԹԺԼԾԿՀՂՃՓՍՆ): Հերմուպօլիս մօտ է Եգիպտոսի, եւ զառաջինն անդ գնաց Քրիստոս ի տուն այրի կնոջն, զոր լուաց եւ պատեաց շար մանդլով. եւ ասաց. «Նման է մայր քո Արուսեկի եւ դու նման` արեգականնե, եւ այլ բազում գովասանութիւն ետ (ԶԷԸԼԿՀՊՓՍՆ) նմա (ԶԷԹ): Եւ Զ ամ յԵգիպտոս եկաց (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) Քրիստոս (Ղ) Տէրն (ԶէԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) մեր (Ղ): Եւ զլուացման ջուրն զոր թափեաց սուրբ Աստուածածինն անդ բուսաւ ծառն եւ տունկն պալասանի (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ): Աղեքսանդրիա քաղաքն (ԲԶԷԸԺԼԿՀՂՊՓՍՆ) յԵգիպտոս է (ԶԷԸԺԼԿՀՂՊՓՍՆ), զոր շինեաց Աղեքսանդր (ԲԶԷԸԺԼԾԿՀՂՊՓՍՆ) արքայն (ԶԷ) Մակեդոնացոց, ուր աթոռն է աւետարանչին Մարկոսի (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՂՃՊՓՍՆ): Թեբայիդ եւ Սիկիւթ եւ Սինա անապատն յԵգիպտոս է, ուր բնակութիւն է սուրբ ճգնաւորացն, եւ դրախտն դիւաց անդ է, () զոր շինեցին կախարդքն Եգիպտոսի Յանէս եւ Յամրէս զամս ԺԵ (15) չարչարանօք որդոցն Իսրայէլի, եւ Տափնաս քաղաքն, ուր զԵրեմիաս քարկոծեցին, եւ այլ բազում անապատք եւ քաղաք կայ անդ (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ): Փղիշտ ի հարաւոյ կողմն է Երուսաղէմի, գաւառ այլազգեաց, ուր կայ ծովակն, որ միեղջերուն բժշկէր (ԲԹԺԾՂՃՊՍՆ): Երուսաղէմ քաղաք զոր շինեաց թագաւորն Սաղիմ հայրն Մելիքսեդեկի եւ յետոյ Յեբուս կոչեցաւ. զոր էառ թագաւորն (Ձ) Դաւիթ եւ արար քաղաք թագաւորական եւ անդ եդ զտապանակն ուխտին (Ա) եւ զայլ սրբութիւնսն: Անդ եւ տաճարն Աստուծոյ շինեցաւ ի Սողոմոնէ, եւ եբեր ոսկի յԵրջանիկն Արաբիոյ եւ այնու զարդարեաց զտաճարն. եւ անդ եկն դշխոյն Հեղինէ ի (ԱԲ) հարաւոյ Նսայ անուն () (ԴԵՁԸԻԼԿՀՊՓՍՆ) լսել զիմաստութիւնն Սողոմոնի: Անդ եւ բոլոր տնօրինութիւնն Քրիստոսի կատարեցաւ: Եւ անդ դատաստան Քրիստոսի (Ա) լինելուց է ի կալն Ուռնայի (): Անդ առաջին մարդն ստեղծաւ եւ ստեղծօղն (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) ամենայնի (Ժ) անդ մարդ եղեւ (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ): Քափրաթա Եփրաթա է, որ է Բեթղահէմ: Լաքիսա եւ Սիւքար եւ Սիւքեմ Սամարիա է: Ազովտոս եւ Գաղա եւ Ասկաղոն եւ Ակկարոն գաւառք են այլազգեաց ի կողմն հարաւոյ Երուսաղէմի: Քեբրոն է դամբարան նահապետացն, ուր եդան յայրին Սիկիմայ (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ): Ափրիկէ Փիւնիկէ է: Եւ ունի Հրէաստան () աշխարհս Գ` զԳալիլիա, զՍամարիա եւ զԵդոմիա, եւ լիճս Բ` զՏիբերիա եւ զՄեռեալ ծովն, եւ գետն Յորդանան անցանէ ընդ նա եւ ոչ խառնի (ԶԷԸԼԿՀՊՓՍՆ), եւ ունի զքաղաքս բազումս եւ զմայրն քաղաքաց զքաղաքն (ԶԷԸԼՓ) Երուսաղէմ: Ապառաժն Արաբիա () յերի կալով Եգիպտոսի եւ յարեւմտից կարմիր ծովուն ընդ որ անց Իսրայէլ: Արաբիա Փոքր ունի աշխարհս Գ` զՏաճկաստան, զՓռանդիա եւ զՄաքա, զոր եւ (Ղ) տուն Աբրահամու կոչեն: Սկիւթիա, որ Թուրք անուանին, ուստի սկսանի սահմանքն նոցա ի յԱթլ գետոյն մինչեւ ի Մուր լեառն. եւ ունի աշխարհս Թուխարիք, Հեփթաղք եւ այլ խաժամուժ ազգք: Հետեւեալ 139-148 տողերը այստեղ կը գտնուին միայն ԱԲԳԴԵՁ ձեռագիրներուն մէջ Իսկ ի կողմն արեւելից ի հիւսիսոյ Չինումաչին աշխարհն մօտ ի Բուլղարսն է, ուստի ելին ազգն Թաթարաց` Չանկզխանին որդին Հոգթա խանն, Հուլաւու խանն` որդի Հոգթաղա խանին. Հուլաւու խանին որդի` Աբաղա խանն, որ նստէր ի դաշտն Նպատական (ԳԴԵՁ), ուր քաջ սպարապետն Հայոց Մուշեղ, - որք էին ի Ճենաց ազգէն Բ. եղբարք Մամիկ եւ Կոնակ, որ եկին առ Արտաշէս թագաւորն Հայոց, փախուցեալք ի Ճենբակրոյ եւ կոչեցան Մամիկոնեանք - կոտորեաց զզօրս Արանց` ամենայն թշնամեաց գնդին աղօթիւք սուրբ հայրապետին Ներսէսի (ԳԴԵՁ) ի դաշտն Նպատական, որ Ապաղանի դաշտ կոչի այժմ: Իսկ աշխարհն Հնդկաց Գ աթոռք են: Առաջինն Սինափաթան () քաղաք, որ Է տակ պարիսպ ունի, եւ ամէն պարսպի մէջն ՃՌ տուն է, որ է ԷՃՌ. եւ է նա աթոռն Հնդկաց թագաւորացն, ուր Աբենէր եւ Յովասափ նստէին: Բ աթոռոյն Մնդան է անունն, եւ Գ-ին Բեդար. եւ ունի Բ դուռն ծովու. մին դռնովն ի վեր ի Հրմուզ գան ի Խորասան վաճառականքն (ԲԶԷԸԹԺԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) եւ Բ դռնովն ի վերայ Քարկեդոն կղզոյն գան ի Բաբելոն: Երատացւոց անապատն ի Հնդստան է, ուստի եկն Բարաղամ ճգնաւորն եւ լուսաւորեաց զՅովասափ (ԲԶԷԸԺԼԿՀՂՊՓՍՆ): Իսկ ի կողմսն արեւմտից հարաւոյ Հապաշստան է եւ աթոռ թագաւորաց նոցա: Մայրաքաղաք Եթովպիա է (ԲԶԷԸԺԼԿՀՂՊՓՍՆ): Իսկ ի կողմն արեւմտից Ֆռանգստան է (ԲԺԼԿՀՂՊՓՍՆ): Սպանիա Գ անկիւնի է, ուր կայ նշխարք սրբոյն Յակոբայ (առաքելոյն): Եւ անդ է բովն ոսկեհանաց, ուր չարչարեն զմահապարտսն, եւ յարեւմտից կողմանէ գնայ հասանէ յԱկանացւոց աշխարհն եւ անտի ի Պղնձէ քաղաքն, որ այժմ աւերակ է, եւ նա կոչի Լիւրիկէ, որ է եզր աշխարհիս, ուր գնաց Պօղոս առաքեալն: (ԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ): Եւ ապա աշխարհն Ալամանաց, ուր կայ Եզր Աստուածածինն. եւ են նոքա յազգէն Արշակունեաց` յարիական ազգէն Տրդատայ, զոր խնդրեաց Կոստանդիանոս եւ Տրդատ պարեգեւեաց նմա (ԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) ԴՃ () այր (ԹԺԻԾՂՃՊՍՆ): Յարեւմտից ի հիւսիսոյ կողմն (ԱԲԳԴԵԶ) Գերմանացւոց () աշխարհն (ԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) յելից Գաղիոյ, եւ սահմանի յարեւմտից (ԱԲԳԴԵ) հիւսիսային ովկիանոսիւ առ ակամբք Դանուբար գետոյն (ԻՊՃ): Դաղմատիա յելից կալով Գաղիոյ սահմանի յարեւմտից (ԱԲԳԴԵՁ) ակամբք Դանոբար գետոյն: Իտալիա յարեւելից Գաղիոյ ի Դաղամատիոյ հարաւոյ կոյս է: Եւ մեծն Հռոմ, զոր շինեաց Ռոմելոս թագաւորն, ուր կան արեգակունքն աշխարհի Պետրոս եւ Պօղոս, ուր աթոռ եւ պատրիարգարան է Լատինացոց, որք են Ֆռանգք: Եւ Դ աթոռք կան յարեւմուտս. Հռոմ եւ Միլան եւ Անկլիզա եւ Փարէզ (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) - Գ քաղաքն աթոռք են աշխարհակալ թագաւորացն (ԲԷԹԺԻԹԿՀՂՃՊՍՆ) - եւ Փարէզ քաղաքն (ԶԼԿՀՂՓ) դասատուն վարդապետաց (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ): Եւ ապա յայնկոյս Դանոբար գետոյն ազգն Գոթաց եւ ապա Ըռուսաց (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ), որ Մոսկով է անուն քաղաքին որ աթոռ է ազգին Ըռուսաց (ԲԹԺԻԼԿՀՂՃՊՍՆ), եւ Ուլախաց ազգն սահմանակից է նմին (ԲԶԷԸԹԺԻԼԿՀՂՃՓՍՆ), եւ ապա ազգն Բուլղարաց գայ հասանէ ի Սարմատացիք եւ անտի ի Վիրս: Այսոքիկ ամենեքեան յարեւմուտք են ի կողմն հիւսիսոյ (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ): Թրակացոց () աշխարհն յարեւելից կալով Դաղմատիոյ, եւ ունի Թրակիա փոքր աշխարհս Ե, գետք եւ քաղաք եւ կղզիք եւ ունի մայրաքաղաք զերջանիկն Կոստանդինուպօլիս (ԱԲԳԴԵՁ), եւ քաղաքն Սամանդրիա, եւ ի վերայ Լօվայ եւ Սէչովայ գայ հասանէ մինչ ի Կոստանդինուպօլիս (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ): Եւ Վենէտիկն աթոռ է ի մէջ ծովուն, ուր քէմիադարն բանի եւ զարծաթն ոսկի ներկէ: Զի ԺԲ ազգ եւ լեզուք Ֆրանգն է, եւ Ը Հոռոմն եւ Ը Վրացին: Եւ Օշինթոս քաղաք է ի Թրակիա մօտ ի Ըստագիրա, ուստի Արիստոտէլ էր (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊԽՍՆ): Եւ այլ բազումք ազգք (ԲԶԷԸԹԺԻԼԾԿՀՂՃՊՓՍՆ) եւ քաղաք եւ աշխարհք, զոր անօգուտ համարիմ զշարակարգելն դոցա. վասն որոյ ոչ կամեցայ գրել զամենայն (ԱԳԴԵՁ), զի մի ձանձրասցին լսօղքն (Զ). Եւ Քրիստոսի (ԲԷԹԺԻԾՀՃՊ) մարդասիրին (ԷԾԿՀՃՊ) փառք յաւիտեանս ամէն. (ԲԷԺԻԾՀՃՊ): ՎԵՐՋ   Տես նաև` Աշխարհացույց. Անանիա Շիրակացի Աշխարհացույց. Վարդան Արևելցի Աշխարհացույց. Մովսես Խորենացի Ղևոնդ Ալիշան. Շիրակ Ղևոնդ Ալիշան. Այրարատ Թովմաս Կիլիկեցի. Աշխարհագրություն